در چند سال اخیر، اصطلاح «دیفای» (DeFi) به یکی از داغ‌ترین واژه‌های حوزه بلاکچین تبدیل شده است. دیفای مخفف عبارت Decentralized Finance و به معنای «امور مالی غیرمتمرکز» است. این مفهوم به مجموعه‌ای از برنامه‌ها و پروتکل‌های مالی اشاره دارد که بدون نیاز به واسطه‌هایی مثل بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری فعالیت می‌کنند. هدف اصلی دیفای، ایجاد یک سیستم مالی آزاد، شفاف و در دسترس برای همه مردم دنیاست؛ سیستمی که هر کسی، تنها با داشتن یک کیف پول دیجیتال و دسترسی به اینترنت، بتواند به انواع خدمات مالی مانند وام گرفتن، وام دادن، خرید و فروش دارایی و سرمایه‌گذاری دسترسی داشته باشد.
طبق گزارش‌ها، ارزش کل قفل‌شده (TVL) در پروتکل‌های دیفای در اوایل سال ۲۰۲۴ از مرز ۲۰۰ میلیارد دلار گذشت و پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال‌های آینده باز هم رشد کند. اما همراه با این رشد سریع، خطرات و چالش‌های بزرگی نیز پدیدار شده‌اند که آینده این صنعت را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
مزایای دیفای
۱. حذف واسطه‌ها
بزرگ‌ترین تفاوت دیفای با سیستم مالی سنتی این است که کاربران برای انجام تراکنش‌ها نیاز به اعتماد به یک نهاد مرکزی ندارند. قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) که روی بلاکچین اجرا می‌شوند، جایگزین قوانین و قراردادهای سنتی می‌شوند و تمامی شرایط معامله به‌صورت خودکار و شفاف اجرا می‌گردد.
- دسترسی جهانی
یک کاربر در هر نقطه از جهان می‌تواند بدون نیاز به داشتن حساب بانکی، تنها با یک تلفن همراه و اینترنت، از خدمات دیفای استفاده کند. این ویژگی برای افرادی که در کشورهایی با زیرساخت مالی ضعیف زندگی می‌کنند، یک فرصت بزرگ است. - شفافیت بالا
تمامی تراکنش‌ها و قراردادها روی بلاکچین عمومی ثبت می‌شوند و همه می‌توانند آنها را مشاهده و بررسی کنند. این شفافیت، امکان تقلب و دستکاری را به حداقل می‌رساند. - بازدهی جذاب برای سرمایه‌گذاران
برخی پلتفرم‌های دیفای نرخ سود بسیار بالاتری نسبت به بانک‌ها ارائه می‌دهند. به همین دلیل بسیاری از سرمایه‌گذاران به جای سپرده‌گذاری در بانک، دارایی خود را در این پروتکل‌ها قرار می‌دهند.
چالش‌های دیفای
۱. خطرات امنیتی
بزرگ‌ترین تهدید برای دیفای، حملات هکری و آسیب‌پذیری قراردادهای هوشمند است. طبق آمار، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۲٫۲ میلیارد دلار از پروژه‌های دیفای به سرقت رفت. یک خطای کوچک در کدنویسی یا یک آسیب‌پذیری در پروتکل می‌تواند میلیون‌ها دلار سرمایه را از بین ببرد.
۲. نوسان قیمت دارایی‌ها
اغلب پروژه‌های دیفای مبتنی بر رمزارزها هستند که ذاتاً نوسان زیادی دارند. این نوسان می‌تواند باعث ضررهای شدید برای سرمایه‌گذاران شود، به‌خصوص برای کسانی که بدون دانش کافی وارد این بازار می‌شوند.
- مشکلات نقدشوندگی
هرچند برخی پروتکل‌های بزرگ نقدینگی بالایی دارند، اما پروژه‌های کوچک‌تر ممکن است در مواقعی که کاربران قصد برداشت سرمایه دارند، دچار کمبود نقدینگی شوند. - نبود چارچوب‌های نظارتی مشخص
در بیشتر کشورها هنوز قوانین شفافی برای دیفای وجود ندارد. این موضوع هم یک فرصت (آزادی عمل بیشتر) و هم یک تهدید (ریسک بالاتر و نبود حمایت قانونی) محسوب می‌شود.
آینده دیفای
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که دیفای نه تنها باقی خواهد ماند بلکه دامنه نفوذ آن گسترش می‌یابد. برخی روندهای آینده شامل موارد زیر هستند:
- ادغام دیفای با سیستم مالی سنتی: بانک‌ها و مؤسسات مالی ممکن است برای کاهش هزینه‌ها و افزایش شفافیت، بخشی از خدمات خود را روی بلاکچین پیاده‌سازی کنند.
- افزایش امنیت و حسابرسی قراردادهای هوشمند: با پیشرفت ابزارهای حسابرسی و امنیت، احتمال هک و آسیب‌پذیری کاهش خواهد یافت.
- گسترش بیمه در دیفای: پروژه‌های بیمه غیرمتمرکز می‌توانند سرمایه‌گذاران را در برابر ضررهای ناشی از هک یا مشکلات فنی پوشش دهند.
- رشد بازارهای نوظهور: کشورهایی با زیرساخت بانکی ضعیف یا محدودیت‌های ارزی می‌توانند پذیرش بالایی از دیفای داشته باشند.
دیفای در ایران
در ایران، علاقه به رمزارزها و دیفای در حال افزایش است، هرچند دولت کنترل و نظارت شدیدی اعمال می‌کند. حدود ۶٫۷ میلیون ایرانی کاربر فعال رمزارز هستند و بخشی از آنها در پروتکل‌های دیفای فعالیت دارند. با وجود محدودیت‌ها، جذابیت سودهای بالای این حوزه باعث شده بسیاری از کاربران ایرانی به آن روی بیاورند. با این حال، نبود قوانین حمایتی و خطرات امنیتی، ریسک فعالیت در این حوزه را بالا می‌برد.
جمع‌بندی
دیفای پتانسیل تغییر اساسی در ساختار سیستم مالی جهان را دارد. دسترسی آزاد، شفافیت و بازدهی بالا، این حوزه را برای سرمایه‌گذاران جذاب کرده است. اما چالش‌های امنیتی، نوسانات شدید و نبود قوانین مشخص، تهدیداتی هستند که باید جدی گرفته شوند. آینده دیفای وابسته به توانایی این صنعت در ایجاد تعادل میان نوآوری و امنیت است.